Werkverdeling

Beste wie dit leest

De economie trekt weer aan, naar het schijnt. We hebben echter nog altijd te maken met een flinke werkloosheid. Zo’n 700.000 inmiddels. Jongeren, maar ook 45-plussers komen slecht aan de slag. Zitten dus vaak zonder baan (“in-between-jobs”, heet dat tegenwoordig eufemistisch). Zij willen werken en niet uitsluitend uit financiële motieven. Terwijl honderdduizenden dus thuis zitten, moeten diegenen die nog wèl werk hebben echter door tot het gaatje! En met steeds minder mensen steeds meer werk verzetten…

Langer doorwerken. Een jaar of wat terug geleden verwachtte men nog een enorme krapte op de arbeidsmarkt, maar nú? Kunnen we hier niet iets herverdelen? Het is eerder gedaan; toen ik van school kwam was er de VUT. Ingesteld om de jeugdwerkloosheid terug te dringen. “Een volstrekt onvergelijkbare situatie” zeggen mensen die het weten kunnen. Maar de één werkt zich rot, terwijl de ander zich suf zoekt naar een betaalde baan. Dan lig je als samenleving toch ook op je knieën om problemen te smeken?

Ja, herverdelen kost geld. Maar hele volksstammen een WW- of bijstandsuitkering ook. Zelfs als je die mensen wilt inzetten voor ‘vrijwilligerswerk’. Bovendien, als zo’n hele generatie niet werkt, ontwikkelen deze mensen zich ook niet, ze bouwen geen pensioen op, enz. Blijft over: een hogere AOW/pensioenleeftijd. Die verhoging naar (voorlopig!) 67 verlicht de zorgen van de pensioenfondsen en de AOW. Maar als er meer mensen werken, betalen er meer mensen premie. En belastingen. Bouwen pensioen op.

En zoals gezegd, dit betreft niet alleen jongeren. Ben je de 45 eenmaal voorbij bent en “in-between-jobs”, dan dreigt “in-between” uiteindelijk een cynische lading te krijgen. Immers, zonder een baan in het vooruitzicht zit je niet “tussen 2 banen”. Dus die generatie 45+ wil ook graag aan de bak. Anders zitten die mensen zo’n 20 jaar zonder werk. Na 2 jaar WW wordt dat gewoon bijstand en voor je het weet heb je te maken met een onbemiddelbare generatie zonder geld of toekomst. Een vaak goed opgeleide, gemotiveerde generatie met veel relevante werkervaring en die spoel je dan zomaar door het putje! Te duur, meer gezondheidsrisico’s, minder productief, zo luidt het stigma. Terecht?

Toegegeven, herverdelen is niet zo simpel. Allereerst beperkt het zich tot mensen in loondienst. Minder uurtjes werken betekent doorgaans minder inkomsten. Kan en wil iemand dat missen? Maar de één heeft meer werk dan hij of zij aankan, de ander heeft….. niets! Ik begrijp best dat niet elke werkloze geheel geschikt is voor iedere baan, dus je zult niet alle werkzoekenden op deze manier aan de slag krijgen. Ik ben geen econoom. Maar er zullen toch mensen zijn, die wèl hebben doorgeleerd en die dit soort ideetjes goed kunnen uitwerken. Werkenden blij (minder werkdruk en misschien minder lang doorwerken, al moet je er iets voor inleveren), werkzoekenden ook happy (een baan, werkervaring, inkomen, zingeving, etc.), minder zieken, meer premie- en belastingbetalers… Ik kan me zomaar voorstellen dat dit, onderaan de streep, helemaal geen geld kost. En daarbij, de kost gaat voor de baat uit. Dat zei Plautus ooit, dus dit weten we al zo’n 2000 jaar…

Illustratie: Kevin Kallaugher in The Economist.

To VUT or not to VUT? (en andere vragen)

Beste wie dit leest,

Toen ik in 1981 van het VWO afrolde, was er, net als nu, een flinke jeugdwerkloosheid. Eén van de oplossingen die toen werd verzonnen, was de vervroegde uittreding, oftewel de VUT. Vanaf een bepaalde leeftijd kon een werknemer met vervroegd pensioen gaan, waarbij hij/zij een uitkering kreeg tot aan de AOW en eventueel aanvullend bedrijfspensioen. Het was de bedoeling dat die plaats dan werd ingenomen door een werkloze jongere. Ik kan hier en nu, dik 30 jaar later als niet-econoom en als niet-arbeidsdeskundige slecht inschatten of de VUT ook daadwerkelijk jongeren aan werk geholpen heeft, maar de regeling heeft nog vele jaren bestaan, ook toen de (jeugd)werkloosheid op een historisch dieptepunt was.

Veel ouderen waren overigens blij dat die VUT, alsmede andere pré-pensioenregelingen nog bestonden. Vaak waren die al sinds hun 16, 17, 18 jaar aan de slag en als je dan begin 60 mag stoppen heb je er toch minstens een dikke 40 jaar op zitten. En je mag nog zoveel van je werk houden, genoeg is toch een keer genoeg. Je wilt uiteindelijk ook nog wat jaartjes van je levensavond genieten, waar of niet?

Inmiddels zijn die regelingen een kleine 10 jaar geleden afgeschaft of op zijn minst fiscaal uiterst onaantrekkelijk gemaakt. Sterker nog, de AOW leeftijd begint te stijgen en de roep om dat steeds maar sneller te doen wordt steeds luider. Door de vergrijzing stijgen de kosten voor de AOW enorm en ook de pensioenfondsen kunnen wel wat lucht gebruiken (al zullen sommigen betogen dat die mede door heel andere oorzaken in zwaar weer terecht zijn gekomen). Die leeftijd moet ook omhoog omdat we, sinds 1957, alsmaar ouder worden, waarmee de duur van de uitkering dus toeneemt. Overigens heb ik tijdens een pensioencursus (ingewikkelde materie, dat zeker!) wel eens de stelling gehoord, dat die verhoogde levensverwachting niet zozeer het gevolg is van ‘langer leven’, maar van het dalen van de kindersterfte in Nederland. Na de oorlog was die relatief hoog in Europa en als die vanaf de jaren ’60 ineens fors gaat dalen, trekt dat wel het gemiddelde omhoog. Aan de andere kant, die mensen blijven leven, gaan werken, betalen belastingen en premies, dus dat staat er IMHO toch weer tegenover.

Nu de jeugdwerkloosheid weer zo hoog is, wordt echter ook, in tegenstelling tot langer doorwerken, ook de roep om een VUT-achtige regeling weer hoorbaar. Nu is deze tijd niet vergelijkbaar met die van 30, 35 jaar geleden. Toen hadden we nog geen vergrijzing van betekenis en was de staatsschuld in de verste verte nog niet zo hoog als nu (al begon die toen al wel sneller te stijgen). Er zijn echter ook stemmen die roepen dat juist dat langer doorwerken een remedie is om jongeren aan het werk te krijgen en eerlijk gezegd snap ik die niet helemaal. Nogmaals, meer dan een paar jaar Economie op het VWO van een jaar of 35 terug heb ik er niet op zitten, maar ouderen langer laten doorwerken, terwijl er honderdduizenden werklozen aan de kant staan (en daar dus blijven staan), ik zie niet hoe dat werklozen aan een betaalde baan gaat helpen. Dat het een oplossing zou kunnen zijn voor het pensioen van die jongeren later, dat kan ik me nog indenken. Veel jongeren zijn overigens nog absoluut niet bezig met een pensioen of zeggen simpelweg dat het er voor hun toch niet meer in zit als hun tijd éénmaal daar is. Wat maatschappelijk ook nog even een fikse tegenstelling tussen jong en oud oplevert, waarbij discussies met het mes op tafel niet worden geschuwd. De ooit zo geroemde solidariteit tussen generaties verdwijnt als sneeuw voor de zon. Niet dat ik hier nu ga orakelen wie er gelijk heeft, ik constateer slechts een feit.

Waar ik ook eerlijk gezegd niet in geloof is dat een maatregel als versoepeling van het ontslagrecht jongeren aan het werk gaat helpen. Idee hierachter is, dat werkgevers eerder geneigd zullen zijn personeel aan te nemen als ze datzelfde personeel in tijden van slapte weer kunnen ontslaan. Noem me cynisch, maar ik geloof daar niet in. In het verleden is er ook wel ATV ingevoerd, de tijd die dan resteerde zou ook weer voor extra arbeidsplaatsen zorgen. Daar kwam in de praktijk niets van terecht; werknemers moesten hetzelfde werk nu in minder tijd doen of kregen overwerk uitbetaald. Banen werden zo niet gecreëerd. Ik verwacht iets vergelijkbaars van de versoepeling van het ontslagrecht. Werkgevers zullen misschien geneigd (en genegen) zijn dankzij die regeling personeel makkelijker te laten afvloeien, maar ik vrees dat er, als de boel eenmaal weer aantrekt, niet altijd weer nieuw personeel zal worden aangenomen. Hetzelfde werk moet dan met minder mensen gedaan worden en àls men dan personeel nodig heeft, zal men voor het laag- en ongeschoolde segment vrij snel aan MOE-landers denken. Goedkoper, zeuren kennelijk minder, vaak via uitzendbureaus simpel in te huren en is er iemand ziek of een dag vrij, dan komt er een ander, no problem. Het versoepelde ontslagrecht zal misschien wel leiden tot een verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt, maar dat is hooguit goed nieuws voor werkgévers. En de uitzendbranche natuurlijk.

Wat mij wèl een strak plan lijkt, is dat oudere, ervaren werknemers het klappen van de zweep over gaan brengen op jongeren om ze zo in de praktijk de fijne kneepjes van het vak te leren. Dat gebeurde vroeger ook en daar was volgens mij niks mis mee. Nu gebeurt het ook nog wel, maar dan vooral door jongeren in opleiding stage te laten lopen en dat is niet hetzelfde. Wèl weer een stuk goedkoper dan iemand in dienst hebben, dat wel. En daar wringt mogelijk de schoen; in een dergelijk systeem moet je niet alleen die oudere ‘coach’ betalen, maar deze wordt eigenlijk minder productief, omdat je iemand anders in dienst moet nemen om het eigenlijke werk te doen. Je hebt dus meer mensen in dienst dan je feitelijk voor het karwei nodig hebt. “Verborgen werkloosheid” heet zoiets, leerde ik vroeger bij Aardrijkskunde en met name in het communistische Oostblok (ik zat op school in de jaren ’70 immers) kwam het veel voor. Uit datzelfde voormalige Oostblok komen nu dus de nieuwe, goedkope arbeidskrachten. Als ik puur naar de centen kijk snap ik het wel. Waarom zou je als werkgever teveel betalen, zelfs al zijn ze misschien minder goed opgeleid? Maar ik zag laatst een aardige spreuk en daar wil ik mee afsluiten: “The bitterness of poor quality remains long after the sweetness of low price is forgotten!”